درس دو - مقدمه ای بر ماتریس هادون | ایمنی راه و حمل و نقل

در دهه ۱۹۶۰ میلادی، یک اپیدمولوژیست آمریکایی به اسم دکتر ویلیام هادون (William Haddon) یک چارچوب سیستمی برای ایمنی راه بر اساس مدل بیماری ارایه داد که زیرساخت، وسایل نقلیه و کاربران را در مراحل قبل از تصادف، در حین تصادف و بعد از تصادف در بر می گرفت. این چارچوب سیستمی ماتریس هادون نام گرفت.

دیدگاه هادون

بخشی از سخنرانی هادون در کنفرانس انجمن پزشکی امریکا:

“هدف از پیشگیری، کاهش فراوانی و شدت اختلالات سلامتی در انسان و اجتماع است…، ما با راهکارهایی، یکی از سه مرحله اندرکنش که منجر به مرگ یا اختلال می شود اصلاح می کنیم یا به طور کامل از بین می بریم تا به این هدف ( پیشگیری از بروز اختلال) دست پیدا کنیم. این سه مرحله را قبلا به ترتیب مرحله “قبل از سانحه“، “سانحه“ و “بعد از سانحه“ نام گذاری کرده ام.
در مرحله قبل از سانحه، ما در اندرکنش هایی که منجر به شروع فرآیندهای اختلال می شود، دخالت می کنیم: مانند استرلیزه کردن ابزار جراحی، تصفیه آب و پاستوریزه کردن شیر برای جلوگیری از بروز بیماری و …
در مرحله سانحه، هنگامی که سانحه در حال رخ دادن است، ما پیشرفت فرآیندهای مضر را شناسایی، محدود و یا نابود می کنیم مانند استفاده از آنتی بیوتیک ها، جراحی سرطان و …
در مرحله سوم یا بعد از سانحه، ما شروع به بازسازی، مراقبت و بهبود می کنیم و تلاش می کنیم که بیمار به حالت قبل برگردد.”

در این چارچوب تاکید بر مدیریت موثر تبادل انرژی جنبشی در سوانح رانندگی منجر به مصدومیت بود، تا اطمینان حاصل شود که این انرژی از آستانه تحمل انسان بالاتر نرود.
ویدیو زیر در مورد تبادل انرژی وسیله نقلیه در هنگام تصادف توضیحاتی ارایه می دهد. این ویدیو حدود سه دقیقه است.

دامنه‌ی این دیدگاه از تاکید بر راننده در مرحله قبل از تصادف، با در نظر گرفتن حفاظت در حین تصادف (هم در مورد حاشیه راه و هم در مورد وسایل نقلیه) و مراقبت های بعد از تصادف گسترده تر شد.

این نوع مدیریت ایمنی راه با رویکرد سیستمی برای انتخاب راهکارها و پیچیدگی ارتباط عوامل که بر ایجاد تلفات تاثیر میگذارد، متمرکز بود و موجب یک تغییر بزرگ در تجربیات ایمنی راه شد که چندین دهه به طول انجامید.

“… استفاده از این مدل برای موقعیت های پیچیده، مانند انتقال انرژی وسیله نقلیه به بدن افراد، مفید است. این مدل به دسته بندی سئوالات و دانش مربوط به عوامل کاهش سوانح کمک می کند و می تواند در تخصیص منابع (برای کاهش سوانح) و در تحلیل اندرکنش ها و تاثیر استراتژی های مختلف استفاده شود.”

مثال هایی از دسته بندی متغیرها و عوامل تاثیر گذار در فازهای قبل، حین و بعد از حادثه در ماتریس هادون ارائه شده است.

تئوری سیستم‌ها و ماتریس هادون

تلاشهای هادون در راستای استفاده از تئوری سیستم ها برای توضیح راهکارهای کاهش فراوانی و شدت سوانح رانندگی بوده است. گزاره اصلی تئوری سیستم‌ها این است که سوانح نتیجه عدم تطبیق در روابط بین اجزای سیستم‌های پیچیده ‌است.

بر اساس این تئوری، برای عملکرد موفق راه، نمی‌توان هیچ یک از اجزای سیستم حمل‌ونقل را مهم‌تر از اجزا‌ی دیگر در نظر گرفت. به طور مثال انسان‌ها خطا می کنند، اما چرا انسان‌ها خطا می‌کنند؟

پاسخ به این پرسش اینگونه داده می‌شود که خطای انسانی به این دلیل رخ می‌دهد که سیستم به خوبی مطابق با قابلیت‌های انسان طراحی نشده ‌است.

تئوری سیستم‌‌ها به دنبال یافتن راه‌حلی برای تصادفات با استفاده از اصلاح اجزای سیستم حمل‌ونقل است. مهندسی راه و ایمنی وسیله نقلیه، در کاربرد این تئوری در ایمنی راه اهمیت بسیار دارند.

به عنوان یک تئوری برای جلوگیری از تصادفات، تئوری سیستم‌ها بسیار موفق‌تر از دیگر تئوری‌ها عمل کرده‌ است. بهبود در سیستم راه، کنترل ترافیک و طراحی وسایل نقلیه، به طور قابل توجهی، نرخ تصادفات را در کشورهای غربی کاهش داد. در درس بعدی نگاه عمیق تری به ماتریس هادون خواهیم داشت.