درس سه – مدل فعالیت رانندگی
در درس قبل دانستیم که آقای هادون بر اساس تئوری سیستم ها، موفق به شناسایی اجزایی از سیستم حمل و نقل شد که برای بهبود ایمنی، نیاز به اصلاح آن ها داریم. یکی از این اجزا، انسان است. انسان به عنوان راننده در سیستم حمل و نقل، برای آنکه از نقطه ای به نقطه دیگر برود، باید فعالیت های خاص ذهنی و بدنی انجام دهد. شناسایی این فعالیت ها به ما کمک می کند تا چگونگی ایفای نقش انسان در ایمنی سیستم حمل و نقل را بهتر فرا بگیریم. این فعالیت ها در مدل فعالیت رانندگی مشخص شده اند.
برای ما پیش آمده است که هنگام رانندگی در یک مسیر ناآشنا، برای یافتن آدرس مورد نظر، لحظاتی در گرفتن تصمیم دچار تردید شده، موجب اختلال در مسیر می شویم و رانندگان دیگر با صدای بوق به ما اعتراض می کنند. توجه ما به عنوان راننده در این لحظه معطوف به پردازش اطلاعاتی مربوط به آدرس است و از اتفاقات درون خیابان یعنی حرکت دیگر وسایل نقلیه و عابران غفلت کرده و با صدای بوق دوباره توجه ما جلب می شود. پردازش همزمان اطلاعات زیاد موجب اختلال و بروز خطا در حین رانندگی میشود.
این درس به مولفه های اصلی عوامل انسانی که بر رابطه راننده و مسیر حرکت تاثیر می گذارد، می پردازد. دانستن اینکه راننده چگونه با مسیر تعامل دارد، به سازمان های مسئول این امکان را میدهد تا راه ها را به روشی طراحی کرده و بسازند که خطای انسانی به حداقل برسد و سوانح ناشی از آن کاهش یابد.
مطالعه چند بعدی عوامل انسانی در ایمنی، از دانش های علوم انسانی مانند روانشناسی، فیزیولوژی و حرکت شناسی برای طراحی سیستم ها، فعالیت ها و محیط پیرامونی استفاده می کند. هدف از فهمیدن اثر عوامل انسانی، کاهش احتمال وقوع خطای انسانی و در نتیجه کاهش آسیب ها و مرگ های ناشی از این خطاهاست. دستیابی به این هدف با طراحی سیستم حمل و نقل با توجه به محدودیت ها و مشخصات انسان صورت می گیرد.
رانندگان به دلیل محدودیت های فیزیکی، شناختی و ادراکی دائما اشتباه می کنند. این خطاها ممکن است موجب تصادف نشوند زیرا یا راننده سریعا خطا را جبران می کند و یا شرایط پیرامونی بخشنده است؛ به عبارت دیگر فضایی برای مانور و جبران اشتباه وجود دارد.
خطاهای نزدیک به تصادف یا درگیری (conflict) از تعداد تصادفات رخ داده به مراتب بیشتر است. مطالعات نشان می دهد که نسبت درگیری به تصادف در تقاطع های شهری ۲۰۰۰ به ۱ است.
خطای راننده یک عامل مهم و مشخص در بیشتر تصادفات است. برای مثال، راننده قضاوت اشتباهی در مورد سرعت، فاصله از اتومبیل جلویی یا قوس جاده دارد. حواس پرتی ناشی از اتفاقات داخل خودرو یا مسیر، عدم هشیاری راننده یا خستگی می تواند منجر به خطا شود.
راننده ممکن است به دلیل نیاز به پردازش اطلاعات بیش از حد، مجبور باشد چندین کار را با هم انجام دهد که می تواند منجر به خطا شود. به عبارت دیگر برای کاهش بار اطلاعات، راننده به دانش قبلی خود بر اساس الگوهای آموخته شده تکیه می کند و واکنش نشان می دهد؛ در نتیجه اگر شرایط مطابق با انتظارات پیش نرود، احتمال خطا بیشتر می شود.
با این توضیحات به سراغ مدل فعالیت رانندگی می رویم:
مدل فعالیت رانندگی
رانندگی شامل بسیاری از زیرفعالیت ها می شود که برخی از آنها باید به طور همزمان اجرا شوند. سه زیرفعالیت اصلی عبارتند از:
- کنترل (Control): نگهداشتن وسیله نقلیه در سرعت و مسیر مطلوب
- راهنمایی (Guidance): اندرکنش با دیگر وسایل نقلیه ( وسایل نقلیه جلویی، عبور کننده یا همگرا با مسیر وسیله نقلیه و …) با تامین فاصله ایمنی و با پیروی از خط کشی ها، علامت ها و چراغ های کنترل ترافیک
- هدایت کردن (Navigation): حرکت در یک مسیر از مبدا به مقصد با خواندن علامت ها و با استفاده از نشانه هایی مانند پل ها و ساختمان ها
هر یک از این سه زیرفعالیت شامل منابع اطلاعاتی متفاوت و سطوح مختلف تصمیم گیری است. رابطه بین زیرفعالیت ها می تواند در یک شکل سلسله مراتبی مانند شکل زیر نشان داده شود. سلسله مراتب زیر مدل فعالیت رانندگی را نشان می دهد.
رابطه سلسله مراتبی بر اساس پیچیدگی و تقدم هر زیر فعالیت نسبت به کل فعالیت رانندگی است. فعالیت هدایت، پیچیده ترین زیرفعالیت است درحالیکه زیرفعالیت کنترل، پایه ای برای زیرفعالیت های دیگر رانندگی محسوب می شود.
بدیهی است که با پیچیده تر شدن فعالیت، تمرکز بیشتری برای تصمیم گیری لازم است.
تجربه شما از پردازش زیاد اطلاعات و اشتباه کردن در حین رانندگی چیست؟ آیا صحبت کردن، فکر کردن به اتفاقات روزانه، تعداد زیاد تابلوها یا ناآشنا بودن با مسیر، باعث سردرگمی شما شده است؟
منبع: آشتو
- دوره آنلاین آموزشی ایمنی راه و حمل و نقل جاده ای
- مثالی برای شروع دوره آموزشی ایمنی راه
- درس یک – نقش انسان در بروز سوانح رانندگی
- درس دو – مقدمه ای بر ماتریس هادون
- درس سه – مدل فعالیت رانندگی
- درس چهار- ویژگی ها و محدودیت های راننده – پردازش اطلاعات
- درس پنج – ویژگی ها و محدودیت های راننده – انتظارات راننده
- درس شش – ویژگی ها و محدودیت های راننده – دید (۱)
- درس هفت – ویژگی ها و محدودیت های راننده – دید پیرامونی
- درس هشت– ویژگی ها و محدودیت های راننده – جا به جایی در عمق
- درس نه – ویژگی ها و محدودیت های راننده – جستجوی دیداری
- درس ده – ویژگی ها و محدودیت های راننده – زمان دریافت- واکنش
- توسعه پایدار و ایمنی راه
- دهه اقدام ایمنی راه
