دهه اقدام ایمنی راه

در درس قبل گفتیم که افزایش سرعت جابه‌جایی برای بشر هزینه‌هایی به‌همراه داشته و بحران‌های متفاوت باعث‌شده که بشر به مفهوم توسعه پایدار برسد. سوال اینجاست که بشر پس از درک اهمیت توسعه پایدار، برای آنکه بتواند به صورت سازمان‌یافته آن را در زندگی خود جاری کند، چه کرد؟ مساله ایمنی راه که یکی از چالش‌های مهم رسیدن به توسعه پایدار است، چگونه در شکل و برنامه دهه اقدام وارد برنامه‌ریزی‌های جهانی و ملی شد؟

نمایان‌شدن مشکلات انسان در حال توسعه

اوضاع نا آرام جهان، اجازه نمیداد که مسایل اساسی در مورد زندگی بشر بر روی کره زمین به خوبی دیده شود. بیش از سه دهه پس از جنگ‌های جهانی، جامعه جهانی متوجه‌شد که توسعه بی‌رویه و مصرف منابع محدود زمین، اعم از هوا، آب و جنگل‌ها، می‌تواند بحران‌های زیست‌محیطی گسترده‌ای ایجاد کند و آینده بشر را به خطر بیاندازد. کنفرانس استکهلم ۱۹۷۲ اولین اقدام جامعه جهانی برای بررسی و اقدام مشترک علیه این بحران‌ها بود.

در سال ۱۹۸۷ اولین تعریف توسط سازمان ملل در گزارشی معروف به گزارش برانتلند با عنوان آینده مشترک ما ارایه‌شد. (مراجعه به درس توسعه پایدار و ایمنی راه برای یادآوری).

فاصله تعریف جهانشمول از توسعه پایدار و مورد پذیرش همه کشورها تا رسیدن به یک برنامه عملیاتی، ۵ سال طول کشید. در اجلاس ریو ۱۹۹۲، دستور کار ۲۱ (Agenda 21) به عنوان طرحی جامع برای توسعه پایدار تدوین‌شد و سه کنوانسیون کلیدی درباره تغییرات اقلیمی، تنوع زیستی و مبارزه با بیان‌زایی به تصویب رسید.

بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی در دهه ۱۹۹۰ تشدید شد. جهانی‌سازی سریع، رشد اقتصادی، تخریب محیط زیست و نابرابری اجتماعی دست در دست هم، منجر به ایجاد شرایطی شد تا کشورهای عضو سازمان ملل در سال ۲۰۰۰ (اجلاس هزاره) مجاب شوند که هشت هدف برای کاهش فقر، بهبود آموزش و سلامت و ترویج برابری جنسیتی برای یک افق ۱۵ ساله (تا سال ۲۰۱۵) تعیین کنند.

دستور کار ۲۱ اگرچه ارزشمند، اما به طور کلان و کلی به مسایل جهانی پرداخته‌بود. این بار در سال ۲۰۰۰، اهداف توسعه هزاره (Millinium Development Goals) یا به‌اختصار MDGs به صورت کمی و قابل اندازه گیری تعریف‌شد. با اینکه کشته‌های تصادفات در جهان از بیماری مالاریا و سل بیشتر است، قبلا در هدف‌گذاری توسعه هزاره لحاظ نشده‌بود.

در سال ۲۰۱۲ جامعه جهانی در اجلاس ریو ۲۰+ خواستار اقدامات گسترده‌تر و جامع‌تر شد. به همین دلیل شعار اصلی اهداف توسعه پایدار (SDGs) اینگونه تعریف‌شد:

هیچ کس نباید عقب بماند.

اگر چه این مدل تعریف، ایده‌آل‌گرایانه به نظر می‌رسید اما حاوی یک پیام مهم بود: کسانی که در کشورهای فقیر و کم درآمد زندگی می‌کنند، برای زندگی، سلامتی، آموزش و لذت بردن از طبیعت، حق برابری با افراد و کشورهای با درآمد بالا دارند. رشد ناپایدار نه تنها در بین کشورهای فقیر و ثروتمند رخ داده، بلکه اختلاف سطح درآمد و زندگی و نابرابری اجتماعی در درون کشورها نیز افزایش پیدا کرده‌بود.

فقر و نابرابری اجتماعی منجر به افزایش انواع مشکلات اعم از عقب ماندگی در آموزش، بهداشت، کیفیت زندگی و … می‌شود. در یکی از تحقیقات انجام‌شده در حوزه نابرابری اجتماعی و تصادفات جاده‌ای، مشخص‌شد که افراد با درآمد پایین بیشتر از افراد با درآمد بالا در ایران در معرض خطر مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات قرار دارند.

اهداف توسعه پایدار جهانی تا ۲۰۳۰

اهداف جدید توسعه پایدار جهانی (SDGs) توسط سازمان ملل برای سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰ در نظر گرفته شدند. سه بخش مهم از این اهداف به طور اختصاصی به ایمنی راه اشاره دارد.

• هدف توسعه پایدار ۳.۶ (زیرهدف ششم از هدف سوم) از دولت‌ها می‌خواهد که تعداد مرگ‌ومیر و مصدومان حوادث جاده‌ای را به نصف برسانند.
• هدف ۹.۱ دولت‌ها را برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پایدار و قابل دسترس برای ایجاد رشد و اشتغال فرا می‌خواند.
• هدف ۱۱.۲ می‌گوید که تا سال ۲۰۳۰، باید دسترسی به سیستم‌های حمل و نقل پایدار، قابل دسترس، ارزان و ایمن برای همه وجود داشته باشد و ایمنی راه باید با توسعه حمل‌ونقل عمومی و با توجه به نیازهای افراد آسیب‌پذیر، زنان، کودکان و افراد دارای معلولیت و سالخورده بهبود یابد.

دولت‌ها در سراسر جهان این اهداف را تایید کرده‌اند. در چهارچوب اهداف توسعه پایدار جهانی، دو زیرهدف مربوط به زیرساخت‌های جاده‌ای توسط اعضای سازمان ملل مورد توافق قرار گرفت:

• تا سال ۲۰۳۰ تمامی راه‌های جدید باید به استانداردهای فنی برای همه کاربران راه از نظر ایمنی با درجه ۳ ستاره یا بهتر دست یابند. بعدا در این دوره در مورد نحوه ستاره‌گذاری (درجه بندی ایمنی راه‌ها) یاد خواهیم گرفت.
• بیش از سه چهارم سفرها در راه‌های موجود باید از راه‌هایی باشد که از استانداردهای فنی از نظر ایمنی برای همه کاربران راه برخودار باشند.

تاریخچه و ارکان اصلی دهه اقدام

اگرچه بعد از تدوین اهداف توسعه پایدار، اهداف مرتبط با ایمنی راه در زیرمجموعه برخی از اهداف اصلی (۱۷ گانه) قرار گرفت، اما دهه اقدام برای ایمنی راه، ریشه‌های دیگری داشت و تعیین اهداف کمی و اقدامات هدفمند برای کاهش تلفات تصادفات، اندکی قبل‌تر از تدوین اهداف توسعه پایدار آغاز شده‌بود.

در سال ۲۰۰۹ اولین گزارش سازمان ملل در مورد وضعیت جهانی ایمنی راه منتشر شد. پس از آن در سال ۲۰۱۰، مجمع عمومی سازمان ملل به مصوبه‌ای رای داد که پایه‌ای برای تعریف دهه اقدام برای ایمنی راه قرار گرفت.

برای مطالعه این مصوبه به اینجا رجوع کنید. United Nations General Assembly in 2010 (A/RES/64/255)

هدف این مصوبه ابتدا تثبیت و سپس کاهش تعداد کشته‌شدگان و مصدومان ناشی از تصادفات رانندگی بود. گروه همکاری ملل متحد برای ایمنی راه از زیرمجموعه‌های سازمان بهداشت جهانی، برنامه دهه اقدام را تدوین کرد و ۵ اصل اساسی ایمنی راه در این طرح مورد توجه قرار گرفت. هدف اولیه کاهش ۵۰ درصدی تعداد کشته شدگان و مصدومان در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۱ بود.

کشورهای پیشرو برای کاهش تلفات تصادفات، برنامه عملیاتی تدوین کرده‌بودند. از جمله کشورهای آسیای جنوب شرقی (ASEAN) و اتحادیه اروپا (EU) که برنامه‌ای مشابه برای کاهش تلفات جاده‌ای داشتند. بنابراین، این هدف‌گذاری برنامه‌های منطقه‌ای ایمنی راه را پشتیبانی می‌کرد.

در سال ۲۰۲۰، ارزیابی‌ها نشان داد که علیرغم تلاش‌های انجام‌شده، تغییر محسوسی در کاهش تصادفات در جهان رخ نداده‌است. در فوریه ۲۰۲۰، سومین کنفرانس جهانی ایمنی راه در سطح وزیران در استکهلم با حضور بیش از ۱۴۰ کشور برگزار شد. این کنفرانس اهداف توسعه پایدار جهانی (SDGs) را تایید کرد و یک گام دیگر برداشت. هدف جدیدی برای کاهش تلفات در نظر گرفته‌شد. کاهش ۵۰ درصدی تلفات تصادفات تا پایان سال ۲۰۳۰.

بیانیه استکهلم دولت‌ها را دعوت می‌کند به :

• اطمینان از رویکرد یکپارچه برای بهبود و سرمایه‌گذاری در ایمنی راه با حداقل استانداردهای عملکردی ایمنی راه برای همه کاربران راه در همه زیرساخت‌های جاده‌ای
• تمرکز بر مدیریت سرعت و اعمال حداکثر سرعت ۳۰ کیلومتر بر ساعت در مناطقی که کاربران آسیب‌پذیر و وسایل‌نقلیه در ترکیب با هم تردد می‌کنند.

بعد از کنفرانس استکهلم، سازمان ملل طراحی را در ۳۱ آگوست ۲۰۲۰ به تصویب رساند که دهه اقدام جدیدی برای ایمنی راه از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ اعلام کرد. این طرح شامل جزییات تعهدات دولت‌ها برای اقدام در همه حوزه‌های مرتبط با سیاست ایمنی راه و یک بخش مهم از این اقدامات، مراقبت از کاربران آسیب پذیر راه است.

طرح دهه اقدام سازمان ملل شامل ۵ اصل برای اقدام و این ۵ اصل عبارتند از:

• بهبود مدیریت ایمنی راه
• راه‌های ایمن‌تر
• اقدام برای ساخت وسایل‌نقلیه ایمن‌تر
• کاربران ایمن‌تر راه شامل افزایش آگاهی در مورد ایمنی راه و آموزش و بهبود اعمال قانون توسط پلیس
• بهبود امدادرسانی پس از سانحه و مراقبت‌های درمانی

همچنین ترویج بیشتر استفاده از کمربندی ایمنی، صندلی کودک، کلاه موتورسواری و دیگر روش‌های محافظت از جان و اجتناب از رفتارهایی مانند رانندگی در حالت مستی و رانندگی با سرعت غیرمجاز منجر به ایمن‌تر شدن کاربران راه می‌شود.

به دلیل اهمیت بالای مدیریت سرعت بر کاهش تلفات جاده‌ای و تاثیر آن بر ۵ اصل دیگر، سازمان ایمنی راه بانک جهانی پیشنهاد اضافه‌شدن آن به عنوان اصل ششم را ارایه کرده‌است. در دوره حاضر بیشتر تاکید بر اصل دوم یعنی راه‌های ایمن‌تر است.

در برنامه‌ریزی و طراحی راه‌ها و حمل‌ونقل، باید به آینده نیز فکر کنیم. اقتصادهایی که به سرعت در حال ظهور هستند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. رشد وسایل‌نقلیه در آن‌ها نیز بالاتر است. اگر اقدامی صورت نگیرد، بدین معنی‌است که تلفات سوانح جاده‌ای به سرعت بالا خواهد رفت. در اقتصادهای بالغ تر، رشد وسایل‌نقلیه اندک بوده و احتمالا در همین سطح باقی خواهد ماند.

تجربه موفق انگلستان در کاهش تلفات تصادفات علیرغم افزایش وسایل نقلیه

خوشبختانه حوادث جاده‌ای قابل پیشگیری هستند. انگلستان را به عنوان مثال در نظر بگیرید. از اواسط دهه ۶۰ میلادی، تعداد خودروهای ثبت شده از ۱۲/۵ میلیون به ۳۶ میلیون افزایش یافت. در همین بازه، تلفات تصادفات ۷۵ درصد کاهش یافت و اکنون به ثبات رسیده‌است. این کاهش به دلیل سیاست‌های موفق دولت انگلستان بوده و رویکردهای این دولت شامل موارد زیر می‌باشد:

• هدف‌گذاری برای کاهش تلفات جاده‌ای
• تدوین و اجرای استراتژی توافق‌شده در حوزه ایمنی راه و بودجه مختص ایمنی راه
• بهبود استانداردهای طراحی راه
• برگزاری کمپین‌های ملی و محلی برای مقابله با عوامل کلیدی خطر در جاده مانند کمپین‌های استفاده از کمربند ایمنی، رانندگی در حالت مستی، استفاده از صندلی کودک و کلاه موتورسواری. این کمپین‌ها با بهبود قانون گذاری و اعمال قانون پشتیبانی شدند.
• توسعه ظرفیت برای پاسخگویی به تلفات جاده‌ای شامل همکاری خوب بین خدمات امدادی و اضطراری

انگلستان یکی از چندین کشوریست که رویکرد سیستم ایمن را برای بهبود ایمنی راه انتخاب کرده‌است. در درس آینده راجع، مروری بر سیستم ایمن راه خواهیم داشت.

خلاصهای از آنچه در این درس یاد گرفتیم در زیر آمده است:

• بحران های متعدد منجر به بیداری انسان در مورد محدودیت منابع و ناپایداری های ناشی از توسعه شد.
• اولین بار در سال ۱۹۷۲ ، جامعه جهانی تلاش کرد تا در مقابل بحران های ناشی از توسعه اقدام کند.
• اولین برنامه جامع در سال ۲۰۰۰ با عنوان برنامه توسعه هزاره تدوین و توسط جامعه جهانی مصوب شد و افق آن سال ۲۰۱۵ بود.
• برنامه جامع بعدی، با عنوان اهداف توسعه پایدار در ۱۷ هدف اصلی تدوین شد که ایمنی راه در سه زیرهدف آن قرار گرفت.
• گزارش سال ۲۰۰۹ در مورد تلفات تصادفات در جهان، مبنای برنامه اول دهه اقدام برای ایمنی راه بود که بازه عملیاتی آن از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ بود.
• برنامه دوم دهه اقدام برای ایمنی راه با هدف کاهش ۵۰ درصدی تصادفات برای سال های ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۰ تدوین و مورد تصویب قرار گرفت.
• کشورهای بسیاری موفق شدند که علیرغم افزایش تعداد وسایل نقلیه، تصادفات را به مقدار زیادی کاهش دهند.

منابع

• برنامه دهه اقدام ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ به انگلیسی
• ترجمه فارسی بخش هایی از برنامه دهه اقدام ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ (ترجمه توسط نهاد مردمی جمعیت طرفداران ایمنی راه تهیه شده‌است.)

• دوره آنلاین آموزشی ایمنی راه و حمل و نقل جاده ای
• مثالی برای شروع دوره آموزشی ایمنی راه
• درس یک – نقش انسان در بروز سوانح رانندگی
• درس دو – مقدمه ای بر ماتریس هادون
• درس سه – مدل فعالیت رانندگی
• درس چهار- ویژگی ها و محدودیت های راننده – پردازش اطلاعات
• درس پنج – ویژگی ها و محدودیت های راننده – انتظارات راننده
• درس شش – ویژگی ها و محدودیت های راننده – دید (۱)
• درس هفت – ویژگی ها و محدودیت های راننده – دید پیرامونی
• درس هشت– ویژگی ها و محدودیت های راننده – جا به جایی در عمق
• درس نه – ویژگی ها و محدودیت های راننده – جستجوی دیداری
• درس ده – ویژگی ها و محدودیت های راننده – زمان دریافت- واکنش
• توسعه پایدار و ایمنی راه
• دهه اقدام ایمنی راه